معرفی قوتادغوبیلیک؛ قسمت دوم: سازه شناسی قوتادغوبیلیک و ترکی قاراخانی

آشنايي با سازه ديوان قوتادغوبيليک
قوتادغوبيليک از نظر لغوي ترکيبي است از قوت(سعادت) ، اد(پسوندي براي انجام فعل)، غو(پسوندي براي بيان انجام دهنده فعل) بعلاوه واژه بيليک(دانش) از مصدر بيلمک(دانستن). قوتادغوبيليک به معناي «علم مربوط به اتصال انسان به سعادت» و در بيان کوتاه به معناي «سعادت نامه» است. شاعر ، خود در بيت 350 نام ديوانش را "قوتادغوبيليک" مي­گذارد تا براي ديگران خوشبختي (قوت) بيآورد و راه صحيح را بنماياند.


قوتادغوبيليک بعد از سنگ نبشته هاي اورخون (سال 732 م.) دومين نوشته کهن ترکي (1069 م.) و نخستين دست نبشته زبان ترکي در دوره اسلامي و نخستين کتاب ترکي است که تاکنون اثبات شده است. ديوان لغات الترک تنها به فاصله اندک 3 ساله(1072م.) به عنوان سومين اثر کهن ترکي محسوب مي شود. البته شيخ محمود سالها پيش از يوسف، گردآوري ديوان لغات الترك را شروع كرده بود اما تدوين يك چنين ديوان بزرگي طبيعتاً زمان زيادي مي برد. لذا اتمام آن سه سال بعد از تنظيم و تدوين قوتادغوبيليك اتفاق افتاد. در اين زمان و در همين شهر، کتاب بزرگ ديگري به نام تاريخ کاشغر به دست امام ابوالفتوح(وفات 1083م.) تحرير مي شود.